ظهور مرکز مالی عجیب بیخ گوش ایران | روس ها به صف شدند

زمانی که بحران مالی سال ۲۰۰۹ اقتصادهای جهان را فرا گرفت، مرکز مالی بین‌المللی دبی (DIFC) — با برج‌های اداری که کف آن‌ها رستوران داشتند — چنان آرام و ساکت شده بود که ساکنان منطقه به شوخی نام آن را «دبی اینترنشنال فودکورت» گذاشتند.

در آن بازه زمانی، برای نجات دبی از بحران بدهی، به ۲۰ میلیارد دلار کمک مالی نیاز بود. اما در بحران اقتصادی بعدی، توسل به چنین رویکردی برای نجات لازم نشد. وقتی کووید-۱۹ رسید، امارت خودکامه شرط‌بندی کرد که بازگشایی سریع می‌تواند جمعیت‌های محبوس در سایر نقاط جهان را جذب کند. در حالی که بانکداران در لندن، هنگ‌کنگ و سنگاپور در قرنطینه قرار داشتند، بانکداران دبی مشغول کار بودند.

دبی در آستانه تبدیل به مرکز مالی جهان؟

امروزه DIFC به شدت فعال است. طی چهار سال و نیم، تعداد شرکت‌های ثبت‌شده فعال در این مرکز بیش از دو برابر شده و به ۷,۷۰۰ شرکت رسیده است؛ نیمه اول سال ۲۰۲۵ بهترین دوره برای ثبت شرکت‌های جدید بود. اکنون ۴۷,۹۰۰ کارمند در این مرکز فعالیت می‌کنند — ۲۱ هزار نفر بیشتر از سال ۲۰۲۰ — از تازه‌واردان کاناری وارف (یک منطقه مالی و تجاری بزرگ در لندن انگلستان) گرفته تا معامله‌گران هندی از بمبئی.

تقریبا هیچ‌کس انتظار نداشت که DIFC این چنین رشد کند؛ حتی کسانی که از توسعه آن حمایت می‌کردند. ایان جانستون، رئیس سابق سازمان خدمات مالی دبی (DFSA) که در ماه می از سمت خود کناره‌گیری کرد، در این باره گفت: «من در سال‌های اولیه اینجا بودم. هیچ‌گاه فکر نمی‌کردیم مرکز به این اندازه رشد کند.» با تکمیل شدن دفاتر موجود، این مرکز در حال ساخت ۱.۶ میلیون فوت مربع فضای تجاری اضافی تا سال ۲۰۲۷ است. یک قطعه زمین خالی در حاشیه آن نیز نشانه‌ای از برنامه‌های توسعه بیشتر است.

با وجود تلاش‌های دبی طی دهه‌ها برای ایجاد یک مرکز مالی جهانی، این شهر که مدت‌ها با نوسان‌های اقتصادی شناخته می‌شد، اکنون باید از رقابت شهرهای دیگردر منطقه از خود محافظت کند.

ابوظبی، پایتخت ثروتمند از نظر نفتی امارات متحده عربی، صندوق‌های ثروت ملی خود با ارزش تقریبی ۱.۷ تریلیون دلار را برای جذب مدیران دارایی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر به نمایش گذاشته است. عربستان سعودی، بزرگ‌ترین اقتصاد منطقه، می‌خواهد به جای پرواز بانکداران و مشاوران از دبی به ریاض، پایگاه خود را در این کشور مستقر کنند. مقام‌های رسمی دبی معتقدند که از این شهر وضعیت یک مرکز تجاری منطقه‌ای فراتر رفته و به یک مرکز مالی جهانی تبدیل شده است و اقتصاد نسبتا متنوع و باز آن – که برای دهه‌ها یک استثنا در منطقه بود – اکنون به یک نمونه آزمایشی برای مهاجرت گسترده و سبک زندگی آزادتر تبدیل شده است. می نصرالله، یکی از فعالان معاملات دبی در شرکت مشاوره PJT deNovo در این باره بر این باور است که »دولت از کسب‌وکارها حمایت می‌کند، به شرط آنکه کشب و کارها را درست انجام دهند، در چارچوب قوانین فعالیت کرده و وارد سیاست یا امور مختل‌کننده اقتصاد و جامعه نشوند.»

مامن سرمایه گذاران

با این حال، دبی از نظر کیفیت زندگی و زیرساخت‌ها تحت فشار افزایش جمعیت است. بسیاری از کارکنان جوان احساس می‌کنند حقوق آن‌ها با هزینه‌های زندگی هماهنگ نبوده و افزایش سرسام‌آور قیمت مسکن ممکن است پایدار نباشد. به گفته جیمز سوانستون فعال در Capital Economics «واقعاً تعجب‌آور است که قیمت‌ها تا چه اندازه بالا رفته و آن‌ها را در معرض اصلاح احتمالی قرار داده است.»

کارگران خارجی بیشتری تصمیم می‌گیرند مدت بیشتری در دبی بمانند، که باعث می‌شود شهر کمتر گذرا به نظر برسد اما فشار بر شبکه جاده‌ای افزایش یابد. بانکداران از ترافیک شاکی هستند، به ویژه اطراف DIFC. همه داستان کسی را دارند که تنها چند بلوک با مقصدش فاصله داشته و در ترافیک مانده است.

مونیکا مالک، اقتصاددان ارشد بانک ابوظبی، می‌گوید: «افزایش جمعیت پس از همه‌گیری باعث افزایش تقاضای داخلی شده، اما نیاز به زیرساخت‌های حیاتی نیز افزایش یافته است.»

با وجود ازدحام فزاینده، بانک‌های چینی به افتتاح شعب در DIFC ادامه داده‌اند و صندوق‌های سرمایه‌گذاری و مدیران دارایی نیز جذب این مرکز شده‌اند. خارج از DIFC، مرکز کالاهای دبی (DMCC) نیز رونق یافته است. بخشی از این رشد دلایل ژئوپلیتیکی دارد. حمله روسیه به اوکراین موجی از مهاجران را ایجاد کرد. معامله‌گران روس به ویژه سوئیس را ترک کرده و پایگاه جدید خود را در DMCC ایجاد کردند. دیگران نیز همین مسیر را دنبال کرده‌اند.

پایتخت‌های جدید سرمایه

این تحولات بخشی از مشکلات شهرت دبی را نشان می‌دهد. ورود مهاجران روسی موجب نگرانی کشورهای اروپایی شد که می‌خواستند با تحریم‌های مالی فشار بر ولادیمیر پوتین اعمال کنند. از همین رو در سال ۲۰۲۲، امارات توسط گروه اقدام مالی (FATF) در فهرست نظارتی قرار گرفت. از آن زمان، کشور به وضعیت عادی بازگردانده شد، اما این حوزه کم‌مالیات همچنان با تصویر «شست‌وشوی پول کثیف و فرار از تحریم» دست و پنجه نرم می‌کند. مناطق آزاد متعدد آن هنوز شفافیت کمی دارند، با وجود اصلاحاتی که پس از فهرست خاکستری اف‌ای‌تی‌اف انجام شد.

ایان جانستون، رئیس سابق نهاد نظارتی در این باره به فایننشال تایمز گفت: «ما در شهری با اقتصاد باز هستیم، بنابراین همیشه نسبت به خطر جرایم مالی آگاه هستیم. ما همیشه این را بزرگ‌ترین ریسک شهرتی می‌دانستیم.» DIFC همچنین با رسوایی‌هایی مواجه بوده، از جمله سقوط پر سر و صدای گروه سرمایه‌گذاری خصوصی ابراج در سال ۲۰۱۸. همزمان DFSA شرکت ابراج را در سال ۲۰۱۹ به مبلغ ۳۱۵ میلیون دلار جریمه و آن‌ها را به «تخلفات جدی» از جمله گمراه کردن سرمایه‌گذاران متهم کرد.

با این حال، دبی صنایع جدیدی مانند رمزارزها را پذیرفته است؛ صنعتی که بسیاری از نهادهای نظارتی به دلیل نوسانات، محرمانه بودن و ارتباط با تأمین مالی غیرقانونی آن را رد می‌کردند. دبی برای جذب میلیونرهای جدید رمزارز، مقرراتی برای نظارت بر آن‌ها وضع کرده است. دیپا راجا کربن فعال در نهاد تنظیم دارایی‌های مجازی بر این باور است که دبی می‌خواست مرکز رمزارز باشد، البته کمتر به دلیل کلاس دارایی و بیشتر به خاطر تمایل امارت برای تبدیل شدن به مرکز «اقتصاد نوین». از جمله مجوزهای این نهاد، بزرگ‌ترین صرافی رمزارز جهان، بایننس است که در سال ۲۰۲۳ توسط مقامات آمریکایی به دلیل نقص در مبارزه با پول‌شویی و نقض تحریم‌های بین‌المللی، ۴.۳ میلیارد دلار جریمه شد.

کریستین اولریچسن، محقق و نویسنده کتابی درباره امارات، هشدار می‌دهد که شرط‌بندی بر اقتصاد نوین بدون ریسک نیست: «تمرکز بسیاری از تازه‌واردان در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی یا فناوری ممکن است امارت را در معرض کندی اقتصادی قرار دهد، اگر پیش‌بینی‌ها درباره اقتصاد آینده به نتیجه نرسند.»

اگر دبی در مسیر رشد خود لغزش کند، ابوظبی، پایتخت اصلی مالی خلیج فارس، آماده بهره‌برداری است. برخی مدیران معتقدند این امارت ثروتمند می‌تواند از اتباع خارجی متحرک که در دبی زندگی می‌کنند و به دنبال شهر آرام‌تر هستند، بهره ببرد. ابوظبی همچنین در تلاش است تا در زمینه سهولت مقررات، از دبی پیشی بگیرد. همزمان با افزایش رقابت منطقه‌ای، بانکداران و نهادهای نظارتی معتقدند که دبی همواره نگران جایگاه خود است. جانستون معتقد است: «دبی به خوبی از آنچه در سایر بازارها و مراکز مالی اتفاق می‌افتد، آگاه است. آن‌ها هیچ‌گاه دچار غرور و خودکامگی نمی‌شوند.»